Na današnji dan pre 110 godina okončan je Prvi balkanski rat

BEOGRAD - Mirovni sporazum, poznat kao Londonski ugovor, kojim je okončan Prvi balkanski rat, veličanstvena pobeda Kraljevine Srbije i njenih saveznica nad Turskom, zaključen je pre 110 godina, 30. maja 1913. godine.

Bio je to rezultat rata koji je započeo oktobra 1912, i koji su balkanske saveznice, Srbija, Grčka, Bugarska i Crna Gora, vodile protiv Turske, kako bi konačno oslobodile svoje sunarodnike koji su se vekovima nalazili pod turskom vlašću.

Sa stanovišta Srbije prevashodni cilj je bio oslobođenje Kosova i Stare Srbije. Sve oslobodilačke težnje Srba vekovima su bile u znaku Kosova i ono je tada konačno oslobođeno.

Svaka od članica sporazuma imala je svoje ratne ciljeve i prethodno je postignut okvirni sporazum. Pritisak velikih sila, međutim, onemogućio je njegovu realizaciju kako je bilo predviđeno, iako je Osmanska Turska bila potpuno poražena.

Srpska vojska je težišni deo borbi, i presudne pobede u tom ratu, ostvarila 23. i 24. okrobra tokom Kumanovske bitke, kao i pobedom kod Bitolja gde je ključna bitka vođena od 16. do 19. novembra 1912.

Ostvarenjem tih pobeda turske trupe su definitivnio potučene i razbijene, a Vardarsku Makedoniju je oslobodila srpska vojska.

Za pobedu na Kumanovu, Radomir Putnik, tada načelnik Glavnog generalštaba Vojske Kraljevine Srbije, je dobio čin vojvode.

Grcima je u međuvremenu uspelo da porazivši Turke uđu u Solun, dok su Bugari ostali zaglavljeni kod Jedrena, koje je docnije oslobođeno uz pomoć Srba.

Osmanska država se Londonskim ugovorom odrekla svih teritorija u Evropi zapadno od linije Enos - Midija, izuzevši prostor tada nedefinisane Albanije. Crta Enos, na Egejskom moru, - Midija, na Crnom moru, podrazumevala je otprilike severozapadnu polovinu današnje evropske Turske.

Pošto su Austrougarska i Italija nametnule uspostavljanje Albanije, Srpske trupe su bile primorane da se povuku sa tog prostora, odnosno daleko od morske obale. Srbiji je priznato oslobođenje Kosova, podela Sandžaka sa Crnom Gorom, a srpske trupe su ostale u oslobođenom povardarju.

Grčka je dobila Krit, Bugarska deo Trakije. No definitivni status prostora Makedonije ostavljen je otvoren, odnosno trupe saveznica držale su delove teritorija koje su tokom rata oslobodile.

Austrougarska je insistirajući na stvaranju Albanije pre svega nastojala da nikako ne dopusti izlazak Srbije na more.

Uspostavljanjem nezavisne Albanije nije bila zadovoljna ni Grčka, koja je takođe zbog toga uskraćena za severni deo Epira, nasuprot prethodnim dogovorima. Takođe i Crna Gora koja je planirala pripajanje severnog dela te oblasti, uključujući i Skadar.

Mirovnim pregovorima u Londonu prisustvovali su i predstavnici drugih velikih sila, Britanije, Nemačke, Rusije, osim pomenutih Austrougarske i Italije. Britanija i Nemačka su se zvanično držale neutralno tokom pregovora. Dok je Rusija, navodno, bila sklona Srbiji.

Konačno, potpisan je sporazum 30. maja, iza kog je ostalo više nerešenih spornih pitanja, za potonje pregovore.

Sve je međutim presečeno bugarskim napadom na Srbe na samom kraju juna.

Odluka da Bugarska stupi u rat protiv Srbije najverovatnije je bila plod nastojanja zvaničnog Beča, odnosno austrougarske diplomatije, a verovatno i Berlina.

Pošto su u rat protiv Bugarske potom ušli Grci, zatim Rumuni, a u rat se uključila i Turska, Bugarska je do kraja jula potučena.

Osim Kosova, dela Metohije, severnog Sandžaka, sastavni deo Srbije je tada postala i Vardarska Makedonija, prema tadašnjoj terminologiji Stara i Južna Srbija.