Lateranskim sporazumima pre 95 godina utemeljen Vatikan kao suverena država

BEOGRAD - Pre 95 godina, Lateranskim sporazumima, 11. februara 1929, utemeljen je Vatikan kao suverena država.

Bio je to sporazum vlade Italije, koji je potpisao Benito Musolini, i vrha Rimokatoličke crkve, odnosno pape Pija XI, kog je predstavljao kardinal, državni sekretar Pijetro Gaspari. Musolini, lider Fašističke partije, tada je u svojstvu predsednika vlade zastupao kralja Italije Vitorija Emanuela III.

Izuzetan značaj sporazuma bio je jasan i savremenicima, a posebno će biti vidan potonjih decenija.

Njima je rešeno takozvano Rimsko pitanje, koje je otvoreno kada je ujedinjenjem Italije ukinuta Papska država. Tadašnji papa Pije IX proglasio je sebe za zatočenika, odbivši da prizna realnost ujedinjenja Italije.

Osim činjenice da je u procesu ujedinjenja Italije nestala Papska država, za vrh Rimokatoličke crkve poseban problem predstavljalo je liberalno raspoloženje koje je preovladavalo među pristalicama ujedinjenja.

Garibaldijevi sledbenici, ujedinitelji Italije, bili su tvrdo antiklerikalno raspoloženi.

Za vrh Rimokatoličke crkve otuda čitav taj proces ličio je na svojevrsnu kataklizmu.

Namesto pozicije apsolutnog autoriteta, papstvo je sada doživljavano kao neka vrsta relikta prošlosti, do čijih političkih stavova se više nije držalo osim na nivou diplomatske pristojnosti.

Sklapanje Lateranskih sporazuma februara 1929. promenilo je otuda poluvekovne zategnute odnose vrha Rimokatoličke crkve i italijanske države.

Fašistička vlast Benita Musolinija, koja je takođe odbacivala vrednosni model liberalizma, pokazala se kao saveznik rimokatolicizma.

Sporazumima u Lateranu, a ima ih tri, između Musolinijeve vlade i Svete stolice stvorena je tako suverena papska država - Vatikan, čime je rešeno tzv. Rimsko pitanje - spor italijanske države i Svete stolice nastao šezdesetih 19. veka i sasvim zaoštren 1870. kada je i de facto Rim odnosno ostatak Papske države priključen Kraljevini Italiji.

Prethodnih godina trupe francuskog cara Napoleona III obezbeđivale su Papsku državu, odnosno ono što je od nje ostalo, od težnji italijanskih nacionalista za potpunim ujedinjenjem.

Prethodno, sve italijanske pokrajine, osim delova koje su još uvek držali Habzburzi poput Trsta ili istre, ujedinjene su pod skiptrom kraljevske kuće Savoja, ali je Rim, koji je inače formalno već proglašen za prestonicu ujedinjene Italije, ostao nedostupan kako zbog protivljenja Rimokatoličke crkve tako i zbog francuskog vojnog prisustva.

Pošto je Napoleon III poražen i svrgnut u Francusko pruskom ratu 1870/81, usledilo je ne samo konačno ujedinjenje Italije, nego i Nemačke.

Papa Pije IX objavio je tada encikliku Respicientes ea (bukvalno Gledajući ih) kojom je Italija proglašena za nelegitimnog uzurpatora, koji onemogućava verske slobode.

Sebe je proglasio za zatočenika italijanske države. Šta više, godine 1874. Pije IX je zabranio učešće rimokatolika u politici Italije uopšte.

Vatikan kakav je određen Lateranskim sporazumima, nalazi se u samom središtu grada Rima, delom ograđen zidinama, na površini od 44 hektara.

Sprazumi iz februara 1929. nazvani su po Lateranskoj palati, poznatoj staroj papskoj rezidenciji, formalno Apostolska Lateranska palata. Ona i danas ima eksteritorijalni status poput više desetina drugih vatikanskih objekata na prostoru Italije.

Reč je o službenim prostorima Vatikana, rezidencijama, manastirima, obrazovnim institucijama ili institutima, poput primera radi, papskog univerziteta Gregoriana, Biblijskog instituta ili rezidencije u Kastel Gandolfu.

U Lateranskoj palati je inače danas smešten i Istorijski muzej Vatikana, koji prikazuje čitavu prošlost Paske države, počev od sredine osmog veka, kada je franački vladar Pipin Mali 754. poklonio prostor prethodno Ravenskog egzarhata papi Stefanu II. Karlo Veliki je potom 781. proširio dodeljene teritorije i pravno regulisao položaj Papske države.

Lateranski sporazumi potpisani su inače svesno 11. februara, na 71. godišnjicu prvog ukazanja Bogorodice u Lurdu, potonjem čuvenom svetilištu na jugozapadu Francuske na obodima Pirineja.

Ugovori iz Laterana ostali su na snazi i posle Drugog svetskog rata kada su ugrađeni i u ustavna rešanja Republike Italije, član 7, iz 1948. godine.

Tri sporazuma potpisana februara 1929. Inače podrazumevaju, pre svega, političko priznanje suverenosti Svete Stolice, odnosno Vatikana kao države.

Potom, regulisan je položaj Rimokatoličke crkve unutar italijanske države. Tim dokumentom, znanim kao konkordat, Rimokatolicizam je dobio status jedine državne religije u Italiji. Drugi su mogli biti tolerisani.

Treći sporazum regulisao je finansijsku poziciju Vatikana i Crkve uopšte u Italiji što je uglavnom značilo da su potraživanja Svete Stolice ispunjena, uključujući višedecenijske zaostatke.

Lateranski sporazumi ostali su na snazi do danas. Pored izvesnih revizija 1984. godine, njima se i nadalje određuju odnosi Svete Stolice i italijanske države.